Gazetka.be - DAROWIZNA RZECZY RUCHOMYCH – SKUTKI PRAWNE I FINANSOWE

DAROWIZNA RZECZY RUCHOMYCH – SKUTKI PRAWNE I FINANSOWE

Nr 230 kwiecień 2024

: Prawo; 29 marzec 2024; Odsłony: 46

POJĘCIE DAROWIZNY W PRAWIE CYWILNYM

Darowizna to umowa, w której darczyńca bezpłatnie i nieodwołalnie pozbawia się jakiegoś majątku na rzecz obdarowanego, który przyjmuje tę darowiznę.W tej definicji każde słowo ma znaczenie. Darowizna jest nieodwołalna: raz dana, nie podlega cofnięciu, chyba że zachodzą wyjątkowe przyczyny niewdzięczności obdarowanego, ściśle określone przez prawo. Obdarowany musi zaakceptować darowiznę, a więc nie można jej dać bez jego wiedzy, inaczej nie będzie to darowizna.Darowizna ruchomości może obejmować dowolny ruchomy majątek: pieniądze (monety i banknoty), sztabki złota, biżuterię, antyki, meble, samochód itp.

POWODY DAROWIZNY

Przede wszystkim darczyńca chce obdarować daną osobę – z wielkoduszności, przyjaźni, miłości, wdzięczności (przyczyny mogą być różne). Często będzie to pomoc, by dać szansę w życiu – np. dzieci chcą kupić mieszkanie, więc rodzice im pomagają.

Jednak w Belgii często zdarza się, że powód jest bardziej praktyczny: darowizna pozwala zaoszczędzić na podatku od spadku. Chęć uniknięcia wysokich opłat spadkowych często skłania do dokonywania darowizny za życia. Podatek od darowizny ruchomości jest bowiem znacznie niższy niż podatek od spadku. Co więcej: można nawet w pełni legalnie dokonać darowizny ruchomości bez płacenia jakiegokolwiek podatku.

JAK DOKONAĆ DAROWIZNY RZECZY RUCHOMYCH?

Można to zrobić na różne sposoby: poprzez akt notarialny, dar ręczny lub przelew bankowy. Każda metoda ma swoje zalety i wady, ale najważniejsze jest, aby dokonać darowizny zgodnie z obowiązującym prawem, co pozwoli później uniknąć przykrych niespodzianek.

Darowizna w formie aktu notarialnego

Darowizna to rodzaj umowy, która wymaga sporządzenia aktu notarialnego, aby była ważna. Umowa darowizny sporządzona między dwiema osobami nie jest z prawnego punktu widzenia skuteczna. Można więc zwrócić się do notariusza, aby sporządził akt darowizny dotyczący pieniędzy, biżuterii itd. Następnie ten akt darowizny zostanie zarejestrowany.Zaletą jest to, że nikt nie będzie kwestionować ważności tej darowizny. Na zalecenie notariusza można również w swojej darowiźnie zawrzeć pewne warunki. Wadą jest wysoki koszt – trzeba uiścić o płaty u notariusza oraz za rejestrację darowizny.

Dar ręczny

To darowizna jak każda inna, z tą istotną różnicą, że polega na przekazaniu obiektu z ręki do ręki, bez żadnych innych formalności. Aby jej dokonać, trzeba mieć w rękach jakiś ruchomy przedmiot i przekazać go osobiście obdarowanemu. Tej formy często używano w przeszłości, aby dyskretnie przekazywać pieniądze, ale obecnie częściej dotyczy to przekazywania biżuterii lub innych wartościowych przedmiotów. W przypadku daru ręcznego zawsze istnieje ryzyko, że obdarowany nie będzie zadowolony z jego wartości albo że dar będzie problematyczny do podziału, co może prowadzić do konfliktów między spadkobiercami.

Darowizna ruchomości poprzez przelew bankowy

Darowizny ruchomości można też dokonać poprzez przelew bankowy na rachunek obdarowanego. Ale uwaga – nawet jeśli darowizna została dokonana, to aby była ważna prawnie, trzeba poinformować obdarowanego, że pieniądze zostały przekazane na jego konto. Jeśli tego nie zrobimy, darowizna będzie nieważna. Przelew bankowy można zlecić od razu, ale można również zrobić to pośmiertnie. W takim przypadku darowizna zostanie uznana za ważną tylko wtedy, gdy pieniądze zostaną przekazane na konto obdarowanego przed upływem sześciu miesięcy od dnia śmierci darczyńcy.

ASPEKTY CYWILNE

Zmniejszenie wartości darowizny

Jeśli masz spadkobierców, którym przysługuje prawo do zachowku (dzieci lub małżonka/małżonkę), możesz swobodnie dysponować tylko pozostałą częścią swojego majątku, zwaną częścią wolną masy spadkowej. Spadkobiercy, którym przysługuje prawo do zachowku, mogą bowiem żądać części spadku, która zagwarantowana jest im na mocy prawa.

Jeśli masz dzieci, ich zachowek wynosi połowę spadku (podzielony równo między dzieci), co oznacza, że wolna część równa jest połowie spadku.

Darowizny dokonane za życia (niezależnie od ich formy) nie mogą pomniejszać zachowku dzieci ani małżonka/małżonki. Jeśli tak się stało, mogą oni żądać redukcji tych darowizn w taki sposób, aby móc otrzymać co najmniej kwotę swojego zachowku spadkowego. Ten aspekt należy więc wziąć pod uwagę przy dokonywaniu darowizn ruchomości.

Przykład: Jan jest rozwiedziony i od 20 lat mieszka w Belgii, gdzie ma dwoje dzieci, Karolinę i Michała. Dokonuje darowizny w wysokości 35 000 euro na rzecz swojej siostrzenicy Natalii. W chwili swojej śmierci pozostawia 10 000 euro oszczędności. Michał i Karolina uważają, że ich zachowek został pomniejszony. Rzeczywiście, łącznie spadek wynosi 45 000 euro. Jan mógł swobodnie dysponować połową, czyli 22 500 euro. Zachowek Karoliny i Michała wynosi również 22 500 euro. Ponieważ w momencie dziedziczenia pozostało tylko 10 000 euro, mogą oni żądać, aby darowizna udzielona Natalii została zmniejszona o 12 500 euro. Natalia będzie musiała im zwrócić tę kwotę.

Darowizna a zaliczka na udział spadkowy

Kolejny istotny punkt do zrozumienia w przypadku darowizny jest następujący: darowizna udzielona przyszłemu spadkobiercy jest uznawana za zaliczkę na poczet jego udziału w spadku (mówimy o darowiźnie zaliczanej na poczet dziedziczenia). Oznacza to, że darowizna musi zastać „zaliczona” do spadku w celu przeprowadzenia podziału. W ten sposób zachowuje się równość między spadkobiercami.

Przykład: Jan ma dwoje dzieci. Rok temu dał swojej córce Karolinie 50 000 euro. W chwili śmierci pozostawia dom o wartości 300 000 euro i 100 000 euro oszczędności. Łącznie to 400 000 euro, czyli 200 000 euro dla każdego z dzieci – tak mogłoby się w pierwszej chwili wydawać. Ale nie do końca tak jest – 50 000 euro darowane przez Jana Karolinie musi zostać zaliczone do spadku. Jego łączna suma wynosi zatem 450 000 euro – czyli 225 000 euro dla każdego. Podczas podziału Michał otrzyma więc 225 000 euro, a Karolina tylko 175 000 euro.

ASPEKTY PODATKOWE

Podatek od darowizny

Jeśli darowizna ruchomości zostanie zarejestrowana, konieczne będzie zapłacenie opłaty rejestracyjnej. W przypadku darowizn ruchomości opłaty rejestracyjne (w porównaniu z opłatami spadkowymi) są stosunkowo niskie, zwłaszcza jeśli chodzi o darowiznę na rzecz kogoś innego niż małżonek lub dzieci.

Stawki opłat rejestracyjnych za darowizny ruchomości

Region	W linii prostej, między małżonkami lub partnerami	Między innymi osobami
Walonia	3,3 %	5,5 %
Bruksela	3 %	7 %
Flandria	3 %	7 %

Tylko darowizna notarialna musi zostać obowiązkowo zarejestrowana i będzie zawsze podlegać opłacie rejestracyjnej za darowiznę. Niekoniecznie jest to zła operacja, ponieważ te opłaty są „uwalniające” – w chwili otwarcia spadku nie będzie już nic do zapłacenia.

Chociaż rejestracja nie jest obowiązkowa, interesującym wyjściem może być jej dokonanie i zapłacenie opłaty rejestracyjnej za darowiznę ręczną lub darowiznę dokonaną przelewem. Jeśli darczyńca zmarłby w ciągu 5 lat po dokonaniu darowizny, trzeba byłoby zapłacić podatek od spadku. Tak przynajmniej jest w Walonii. W Brukseli i Flandrii podatek od spadku będzie płatny tylko wtedy, gdy darczyńca zmarł w ciągu 3 lat po dokonaniu darowizny i nie została ona uprzednio zarejestrowana.

Darowizna a podatek od spadku

Darowizna dokonana mniej niż 5 lat przed śmiercią darczyńcy (mniej niż 3 lata przed jego śmiercią w Brukseli i Flandrii) musi być uwzględniona w deklaracji spadkowej, a jeśli opłaty rejestracyjne za tę darowiznę nie zostały uiszczone, jej kwota zostanie dodana do udziału spadkowego beneficjenta w celu obliczenia podatku od spadku płatnego przez tego spadkobiercę. Należy pamiętać, że podatki od spadku mogą być znacznie wyższe niż opłaty rejestracyjne od darowizny.Może więc być interesujące zarejestrować darowiznę ręczną lub darowiznę zrobioną przelewem, jeśli darczyńca jest w złym stanie zdrowia lub jest w podeszłym wieku i istnieje ryzyko, że nie przeżyje co najmniej 5 lat (3 lat w Brukseli i Flandrii) po darowiźnie.

Przykład liczbowy: Marek dokonuje darowizny w wysokości 100 000 euro dla syna, który jest jego jedynym spadkobiercą. W chwili śmierci pozostawia nieruchomość o wartości 300 000 euro i pieniądze w wysokości 50 000 euro. Jeśli minęło ponad 5 lat (3 lata w Brukseli i Flandrii) od darowizny, syn Marka zapłaci podatek od spadku od 350 000 euro, czyli:

39 875 euro w Walonii,
40 829 euro w Brukseli,
34 500 euro we Flandrii.

Jeśli minęło mniej niż 5 lat (3 lata w Brukseli i Flandrii) od darowizny i nie została ona zarejestrowana, syn Marka zapłaci podatek od spadku od 450 000 euro, czyli:

63 875 euro w Walonii,
64 800 euro w Brukseli,
43 500 euro we Flandrii.

Jeśli minęło mniej niż 5 lat (3 lata w Brukseli i Flandrii) od darowizny, ale została ona zarejestrowana, syn Marka zapłaci podatek od spadku od 350 000 euro, do którego należy dodać kwotę zapłaconą za opłaty rejestracyjne za darowiznę, czyli:

39 875 + 3 300 = 43 175 euro w Walonii,
40 829 + 3 000 = 43 829 euro w Brukseli,
34 500 + 3 000 = 37 500 euro we Flandrii.

Rejestracja darowizny ręcznej lub darowizny pośredniej może więc ostatecznie okazać się interesującym rozwiązaniem.

Darowizna z odroczeniem terminu

Darowizna zostaje przekazana, ale zacznie obowiązywać dopiero w określonym terminie. Najczęstszym przykładem jest sytuacja, gdy dziadkowie dają swojemu wnukowi darowiznę, która stanie się skuteczna, gdy ten osiągnie 18 lat (lub więcej). Należy pamiętać, że ta darowizna jest ostateczna w chwili jej dokonania: dary przekazane nie należą już do dziadków, a jedynie skutki darowizny są zawieszone do nadejścia terminu.

Umowne prawo powrotu przedmiotu darowanego

Jest to jeden z niewielu przypadków, w których można odwołać darowiznę (choć ta z zasady jest nieodwołalna). To klauzula rozwiązania, która umożliwia zakończenie darowizny, jeśli obdarowany umiera przed darczyńcą. Jest zalecana w przypadku darowizny dla dziecka będącego w związku małżeńskim, które nie ma (jeszcze) swoich dzieci. Jeśli dziecko umrze wcześniej niż darczyńca, przedmiot darowizny przypada darczyńcy, bez konieczności zapłaty podatku spadkowego.

Darowizna z zastrzeżeniem warunku

To darowizna z zastrzeżeniem, że obdarowany musi wykonać coś w zamian – zwykle chodzi o wypłacanie renty. Jednak wykonanie zobowiązania może stać się zbyt trudne dla obdarowanego ze względu na zmianę jego sytuacji. Nie będzie mógł on zrezygnować z darowizny, ale będzie zmuszony do dalszego wykonywanie ciążącego na nim warunku. Jeśli tego nie zrobi, darczyńca może żądać unieważnienia darowizny z powodu niewykonania zobowiązania.

Inny przykład darowizny warunkowej

Można zastrzec, że obdarowany nie będzie mógł włączyć darowizny do majątku wspólnego. W ten sposób to, co darczyńca daje swojemu dziecku, nie stanie się wspólnym dobrem małżonków. Przedmiot darowizny pozostanie własnością obdarowanego i nie będzie mógł korzystać z niego jego współmałżonek (przynajmniej nie na podstawie umowy małżeńskiej).

Darowizna z zastrzeżeniem użytkowania dożywotniego

W tej sytuacji darczyńca faktycznie przekazuje prawo własności,zachowując dla siebie użytkowanie dożywotnie podarowanej rzeczy. Jeśli chodzi o pieniądze (lub inne papiery wartościowe), otrzymuje on odsetki lub dywidendy. Jednak zarządzanie portfelem papierów wartościowych może być w takim przypadku problematyczne. Użytkownik dożywotni ma prawo do dobrego zarządzania: może sprzedać akcje, których kurs jest zagrożony, aby kupić inne, bardziej obiecujące. Nie musi uprzednio uzyskać zgody nowego właściciela na sprzedaż akcji, o ile pozostaje to w ramach rozsądnego zarządzania portfelem. Przepisy te stosuje się częściej w odniesieniu do darowizny nieruchomości, ale to już temat na kolejny artykuł.