Aż dwa tysiące słów i wyrażeń zawiera słownik belgicyzmów, czyli zwrotów typowych dla mieszkańców Belgii posługujących się językiem francuskim. Niektóre zaskakują, inne są prawdziwą łamigłówką językową. Wszystkie mają swoje źródło w historii Belgii – kraju, w którym splatają się różne języki, kultury, sposoby mówienia i widzenia świata. Jak w przypadku wyrażenia „Non, peut-être!”. To typowy przykład belgijskiego słownego surrealizmu, bo oznacza zgodę, potwierdzenie, jest pozytywną odpowiedzią na zaproszenie, a jego tłumaczenie na francuski brzmi „Oui, bien sûr!”.

Francuski à la belge

Jak wiadomo, jednym z języków urzędowych w Belgii jest francuski. Posługuje się nim w różnym stopniu zaawansowania każdy obywatel tego kraju, a około 4 mln Belgów to frankofoni, czyli osoby mówiące od dziecka po francusku. I choć francuski, którym posługują się Belgowie, zasadniczo nie różni się od tego, którym mówią mieszkańcy Francji, to jednak pewne słowa i wyrażenia mogą zaskakiwać potomków Moliera i Prousta. Istnieją bowiem określenia charakterystyczne tylko dla terenu Belgii, które mogą zostać opacznie zrozumiane przez rodowitych Francuzów. Stanowią one także problem dla obcokrajowców, którzy ucząc się języka francuskiego, nie rozumieją pewnych słów i nie mogą ich znaleźć w standardowych słownikach.

La drache nationale

Nawet osoba znająca francuski może być zdumiona, słysząc powyższe wyrażenie. Ale nie Belgowie, którzy wiedzą, że tradycyjnie 21 lipca w ich święto narodowe zazwyczaj pada deszcz, który przysparza pewnych perturbacji w czasie parady wojskowej. Nagły, intensywny opad deszczu to właśnie drache. Dlaczego nie używa się francuskich wyrażeń, takich jak pleuvoir abondamment, très grosse pluie? Tu widać wpływ języka niderlandzkiego, a właściwie dialektu, w którym słowem drache określa się obfite opady deszczu.

Często belgicyzmy mają podłoże w języku niderlandzkim, czyli są jakby francuską wersją wyrazu używanego przez Flamandów. Związek z językiem niderlandzkim ma także słowo kermesse, oznaczające fête populaire, foraine – czyli rodzaj zabawy tanecznej z jarmarkiem. Zaskoczyć nas może także belgijskie słowo kot – to pokój lub małe mieszkanko wynajmowane przez studentów. Z kolei dla mieszkańców Liège dagobert to kanapka z połowy bagietki z szynką, serem, pomidorami, sałatą i majonezem, która znana jest w Brukseli jako „club”, a we Francji sandwichiekawostką może być słowo baraki – to określenie na kogoś niezbyt mądrego, nierozgarniętego.

Belgicyzmy w użyciu

Wiele popularnych belgicyzmów dotyczy jedzenia i życia codziennego. W piekarni kupimy pistolets (okrągłe bułki z białej mąki) i couques (słodkie wyroby na śniadanie). Do nich wypijemy lait russe, czyli kawę z mlekiem (café au lait). W restauracji zamówimy casserole de moules, chicon au gratin oraz filet americain, czyli garnek muli, zapiekaną cykorię i tatar. Dla Francuzów garnek to marmite, cykoria to endive, a stek – tartare.

Gdy w mieszkaniu panuje nieporządek, Belg nie powie wtedy bazar, pagaille, lecz najczęściej użyje w tym kontekście słowa brol. Do sprzątania używa się ścierki, czyli torchon, a nie serpillère. Typowe jest także stosowanie innych nazw na określenie liczebników 70 i 90. Francuz powie soixante-dix i quatre-vingt-dix, a Belg – septante i nonante. Często usłyszymy czasowniki typu chipoter – tripoter, trafiquer (robić/szukać czegoś bez wyniku), toquerfrapper (pukać), babeler discuter (dyskutować).

Oto kilka najczęstszych belgicyzmów i ich odpowiedników w językach francuskim i polskim. Przykłady pochodzą z trzeciej edycji „Dictionnaire des belgicismes” pod redakcją Michela Francard.

BELGICYZMY

FRANCUSKI JAKO ODNIESIENIE

TŁUMACZENIE NA POLSKI

 

farde

marier

caillant

peï

essuie

bac

„cloches” au pied

avoir des crolles

avoir dur

tirer son plan

ainsi

a tantôt

en stoemeling

envoyer (qqn) à la gare

jouer avec les pieds (de qqn)

 

 

classeur

epouser

très froid

bonhomme, type

serviette de bain

boite

ampoules

avoir les cheveux bouclés

avoir des difficultés

se débrouiller

comme ça

a tout à l’heure, a plus tard

en catimini, en douce

envoyer balader, promener (qqn)

abuser de la patience ou de la compréhension (de qqn)

 

segregator

poślubić

bardzo zimno

koleś

ręcznik

pudełko, pojemnik

odciski

mieć kręcone włosy

mieć trudności

poradzić sobie

w ten sposób

do zobaczenia wkrótce

po kryjomu, ukradkiem

pozbyć się kogoś

wyczerpać czyjąś cierpliwość lub zrozumienie

 

 

Sylwia Maj

 

Gazetka 214 – wrzesień 2022