Poloneza czas zacząć. – Podkomorzy rusza
I z lekka zarzuciwszy wyloty kontusza,
I wąsa podkręcając, podał rękę Zosi
I skłoniwszy się grzecznie, w pierwszą parę prosi.
Za podkomorzym szereg w pary się gromadzi,
Dano hasło, zaczęto taniec – on prowadzi. (…)
Ustępują mu z drogi – i zmieniwszy szyki,
Puszczają się znów za nim.
Brzmią zewsząd okrzyki:
„Ach, to może ostatni! Patrzcie, patrzcie młodzi,
Może ostatni, co tak poloneza wodzi!”
(Adam Mickiewicz, „Pan Tadeusz”, fragm. Ks. XII)
Można chyba powiedzieć, że większość Polaków choć raz w życiu tańczyła poloneza – czy to na studniówce, czy na balu sylwestrowym. Być może w rytmie kompozycji Michała Kleofasa Ogińskiego, Fryderyka Chopina lub Wojciecha Kilara. Adam Mickiewicz w „Panu Tadeuszu” w niezapomniany sposób opisał tańczenie poloneza, a Andrzej Wajdas filmował tę słynną scenę w swojej adaptacji dzieła romantycznego wieszcza.
TANIEC POLSKI
Nazwa „polonez” pochodzi od francuskiego słowa „polonaise”, czyli polski. Określa ona taniec wywodzący się z Polski i tam tańczony. Pierwszy zapis nazwy pochodzi z 1730 r., ale tradycja tańczenia poloneza datuje się na XVI w. Wtedy był znany pod nazwą „chodzony”. Wersja, którą znamy dziś, ukształtowała się w XVIII w., gdy polonez stał się niezwykle popularny w Polsce, ale i na arenie międzynarodowej. Właśnie wtedy zaczął być kojarzony z Polakami i Polską. Pierwotnie polonez towarzyszył wiejskim obrzędom weselnym, a z czasem – w udoskonalonej wersji – trafił na dwory szlacheckie i magnackie. Król August Mocny wprowadził zasadę, według której wszystkie bale rozpoczynały się od odtańczenia poloneza. Był on wtedy rodzajem parady szlachty przed królem. Od połowy XVII w. polonez zyskał status tańca narodowego, gdyż znały i tańczyły go wszystkie warstwy społeczne. Stał się synonimem polskości. Najwięksi kompozytorzy epoki, jak Georg Philipp Telemann czy Jan Sebastian Bach, tworzyli utwory w rytmie poloneza, którego rytm bardzo się wtedy podobał. To – jak i sama nazwa wywodząca się z języka francuskiego – pokazuje skalę popularności tego tańca w ówczesnej Europie.
FORMALNY WPIS
Międzyrządowy Komitet ds. Ochrony Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO zamieścił polski taniec o nazwie polonez na Liście Reprezentatywnej Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego Ludzkości UNESCO. Ogłoszenie wpisu odbyło się 5 grudnia 2023 r. podczas 18. sesji Komitetu w Kasane w Botswanie. Główną inicjatorką wpisania poloneza na listę była Romana Agnel, dyrektorka krakowskiego Baletu Dworskiego Cracovia Danza i wielka popularyzatorka tego tańca. Cały proces trwał kilka lat – najpierw w 2015 r. polonez został wpisany na krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego prowadzoną przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Wielu z nas pamięta Polish Day z maja 2023 r., kiedy to Balet Dworski Cracovia Danza zatańczył poloneza przed międzynarodową publicznością w Brukseli. Zobaczyliśmy jeden z wariantów poloneza, gdyż Cracovia Danza ma w swoim dorobku aż kilkadziesiąt wersji z różnych epok.
POLONEZ, CZYLI „CHODZONY”
Polonez to taniec grupowy o uroczystym i podniosłym, ale także radosnym charakterze. Jest tańczony w umiarkowanym, statecznym tempie. Grupa tańcząca może liczyć od kilku do nawet kilkuset osób. Uczestnicy tańczą w parach, które – jedna za drugą – maszerują w rytmie, tworząc korowód. Charakterystyczne dla poloneza są liczne figury – rondo, gwiaździste koła, przejście pod uniesionymi rękoma tańczących par, mijanki, ustawienia czwórkami. Jest to najstarszy i najbardziej rozpoznawalny polski taniec. Ma także znaczenie symboliczne, ponieważ podkreśla ważne elementy życia społecznego – jest bowiem tańczony na studniówkach, balach debiutantek czy balach sylwestrowych.Odzwierciedla, zarówno w warstwie muzycznej, jak i w ruchu czy zachowaniu tancerzy, wiele naszych cech narodowych, takich jak duma narodowa czy szarmanckość wobec partnerki.W polonezie zachował się etos szlachecki, widoczny także w scenicznych wykonaniach tego tańca, gdy tańczący mają na sobie stroje szlacheckie.
Polonez jest szóstą polską tradycją wpisaną na listę UNESCO. W poprzednich latach wpisem wyróżniono: szopkarstwo krakowskie (2018 r.), kulturę bartniczą (2020 r.), sokolnictwo (2021 r.), tradycję układania dywanów kwiatowych na procesje Bożego Ciała (2021 r.) i flisactwo (2022 r.).
Sylwia Maj
Gazetka 228 – luty 2024
