Dożynki, czyli Święto Plonów, są głęboko zakorzenione w polskiej kulturze i tradycji rolniczej. Obchodzi się je na wsiach na przełomie sierpnia i września, gdy prace w polu dobiegły już końca, więc można cieszyć się ze zbiorów i odpocząć po intensywnym sezonie żniw. Jest to więc czas radości, wdzięczności i wspólnego świętowania, bogaty w symbolikę i obrzędy, które odzwierciedlają bliski związek człowieka z naturą i cyklami przyrody.

Zakończenie zbiorów celebrowano niemal od chwili, gdy ludzie nauczyli się uprawiać ziemię. Korzenie tego święta sięgają zatem czasów przedchrześcijańskich, a sama tradycja wiąże się z pogańskimi obrzędami dziękczynnymi za udane zbiory. Święto dożynek wywodzi się z pradawnych zwyczajów słowiańskich, gdy ludność oddawała hołd bóstwom urodzaju, dziękując im za plony.

Wraz z nadejściem chrześcijaństwa dożynki zostały włączone do kalendarza kościelnego i zaczęły mieć bardziej religijny charakter. W średniowieczu święto to było okazją do złożenia darów kościelnych oraz do dziękczynnych modlitw. Tradycje dożynkowe różnią się w zależności od regionu, ale zwykle obejmują wspólne biesiady, muzykę, tańce oraz liczne obrzędy.

OBRZĘDY I SYMBOLIKA
Wieniec dożynkowy jest jednym z najważniejszych i najbardziej znanych symboli dożynek. Obrazuje urodzaj i bogactwo ziemi. Wykonują go, najczęściej już od początku sierpnia, kobiety zamieszkujące poszczególne wioski. Jest to praca bardzo czasochłonna i wymaga staranności. Wieńce dożynkowe mają najczęściej kształt korony, a plecie się je z suszonych kłosów zbóż, kwiatów, owoców i warzyw. Pokazują prawdziwy talent twórczyń i artyzm wykonania. Po zakończeniu żniw wieniec jest wręczany gospodarzom dożynek. Wieńce dożynkowe można podziwiać w wielu kościołach i muzeach regionalnych – najbardziej znane muzeum tego typu znajduje się nieopodal Zamościa, w Krasnobrodzie.

W wielu regionach dożynki rozpoczynają się mszą dziękczynną, podczas której wierni dziękują Bogu za urodzaj. Obchodom święta towarzyszą procesje z wieńcami i chlebem, które są częścią ceremonii religijnych. Chleb dożynkowy upieczony z tegorocznej mąki to kolejny ważny symbol. Jest on niesiony w procesji do kościoła lub na miejsce uroczystości, gdzie jest błogosławiony i dzielony wśród uczestników.

Ale dożynki to nie tylko uroczystości religijne. To także okazja do festynów, w trakcie których odbywają się liczne występy zespołów ludowych – tradycyjne tańce i pieśni są ważnym elementem świętowania. W niektórych wsiach mieszkańcy podchodzą do świeckiej części dożynek z humorem – podczas barwnego korowodu widzowie mogą zobaczyć różne zabawne scenki odgrywane przez przebierańców jadących na wozach lub przyczepach. Głównym tematem jest zwykle koniec żniw i wyczekiwany odpoczynek, a rolnicy wykazują się dużą autoironią.

Święto Plonów jest też okazją do organizowania konkursów, np. na najpiękniejszy wieniec lub wypiek, ale i zawodów w różnych dyscyplinach rolniczych. Po oficjalnych uroczystościach odbywają się wspólne biesiady, które mogą być połączone z prezentacją i promocją regionalnych potraw.

Kiedyś symbolicznym znakiem dożynek było także pozostawienie na polu tzw. ostatniej kępy. Wąski pas zboża zostawiano na polu po to, by ziemia nie zapomniała o swoich obowiązkach i zachowała ciągłość urodzaju. Zwyczaj ten nazywany był przepiórką, perepełką, brodą albo kozą. Często z tych właśnie łanów pleciono wieniec.

ŚWIĘTO PLONÓW NA ŚWIECIE
Słowiańskie dożynki mają swoje odpowiedniki w wielu krajach na całym świecie.

Erntedankfest to niemiecka wersja dożynek – święto obchodzi się na początku października. Rozpoczyna się mszą dziękczynną, podczas której błogosławione są wieńce dożynkowe i kosze z darami. Po nabożeństwie odbywają się festyny z muzyką, tańcami i jedzeniem. W Wielkiej Brytanii pod nazwą Harvest Festival koniec zbiorów świętuje się we wrześniu lub październiku. W kościołach odbywają się specjalne nabożeństwa dziękczynne, podczas których zbierane są dary dla potrzebujących. Często organizowane są także wystawy plonów. W Szwecji na początku października obchodzi się Mickelsmäss – tradycyjnie odbywają się wtedy jarmarki, festyny, a także nabożeństwa dziękczynne.

A jak jest poza Europą? W Tybecie, po zakończeniu zbiorów, mnisi zbierają się w grupy i wędrują od wioski do wioski, odwiedzając rolników, którzy w podzięce częstują ich chlebem i owocami. Również w Chinach rolnicy organizują zabawy podobne do naszych dożynek. Z tej okazji wypiekają specjalne słoneczne i księżycowe ciasteczka, które popija się zieloną herbatą. Chińczycy wierzą bowiem, że Słońce i Księżyc to para kochanków, a z ich miłości rodzą się wszelkie plony. Towarzyszą temu zabawy, tańce i śpiewy.

W Stanach Zjednoczonych w czwarty czwartek listopada, a w Kanadzie w drugi poniedziałek października obchodzi się z kolei Święto Dziękczynienia – na pamiątkę pierwszych dożynek mieszkańców kolonii Plymouth w 1621 r. To czas spotkań głównie w rodzinnym gronie.


Ludzie na całym świecie cieszą się po zakończeniu zbiorów, dlatego organizują festyny i zabawy z tej okazji. To także forma hołdu oddana ziemi za zebrane zbiory i nadzieja, że kolejny rok będzie równie obfity.

Agnieszka Strzałka