Wyrok TSUE wspiera frankowiczów w procesach z bankami

3 października 2019 r. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) wydał wyrok w sprawie K. Dziubak, J. Dziubak przeciwko Raiffeisen Bank International AG (C-260/18) w procesie, którego przedmiotem była ocena nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, w szczególności umowy o kredyt hipoteczny zawierającej mechanizm indeksacji do waluty obcej (tu: franka szwajcarskiego CHF).

Sprawa państwa Dziubak dotyczy setek podobnych spraw, których przedmiotem jest zakwestionowanie ważności całej umowy o kredyt lub poszczególnych jej postanowień, a zwłaszcza tych, które dotyczą mechanizmu ustalania wysokości rat wynikających z zwartej umowy.

Kilkanaście lat temu w Polsce banki zaczęły udzielać kredytów we frankach szwajcarskich. Kiedy dany bank ustalił, że potencjalni kredytobiorcy nie mają zdolności kredytowej do zaciągnięcia kredytu w złotówkach, sprawdzał, czy taką zdolność będą mieli w przypadku wzięcia kredytu we franku szwajcarskim. Z uwagi na kurs franka w tamtym czasie wiele osób taką zdolność posiadało, co pozwalało im zawierać tego typu umowy. Z biegiem lat kurs franka zmienił się, podrożała waluta, a tym samym kredyt. W przypadku wielu osób rata kredytu była tak wysoka, że przekraczała ich możliwości spłaty. Frankowicze, czując się pokrzywdzeni, rozpoczęli w sądach batalię przeciwko bankom, żądając stwierdzenia nieważności umów kredytowych lub żądając uznania za nieważne postanowień umowy ustalających spłaty kredytu w odniesieniu do kursu franka według tabel kursowych banków (waloryzowanie – indeksowanie – do kursu franka) i przekształcenie kredytu w kredyt złotówkowy, potocznie zwane odfrankowieniem kredytu.

Wspomniany powyżej wyrok TSUE, mimo że dotyczy kredytu indeksowanego, znajdzie również zastosowanie w przypadku podważania kredytów denominowanych we franku szwajcarskim. TSUE stwierdził bowiem, że:

  1. artykuł 6 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że nie stoi on na przeszkodzie temu, aby sąd krajowy, po stwierdzeniu nieuczciwego charakteru niektórych warunków umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i oprocentowanego według stopy procentowej bezpośrednio powiązanej ze stopą międzybankową danej waluty, przyjął, zgodnie z prawem krajowym, że ta umowa nie może nadal obowiązywać bez takich warunków z tego powodu, że ich usunięcie spowodowałoby zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy;
  2. artykuł 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że z jednej strony skutki dla sytuacji konsumenta, wynikające z unieważnienia całości umowy, takie jak te, o których mowa w wyroku z 30 kwietnia 2014 r., Kásler i Káslerné Rábai (C-26/13, EU:C:2014:282), należy oceniać w świetle okoliczności istniejących lub możliwych do przewidzenia w chwili zaistnienia sporu, a z drugiej strony, do celów tej oceny decydująca jest wola wyrażona przez konsumenta w tym względzie;
  3. artykuł 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie wypełnieniu luk w umowie spowodowanych usunięciem z niej nieuczciwych warunków, które się w niej znajdowały, wyłącznie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, przewidujących, że skutki wyrażone w treści czynności prawnej są uzupełniane w szczególności przez skutki wynikające z zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów, które nie stanowią przepisów dyspozytywnych lub przepisów mających zastosowanie, jeżeli strony umowy wyrażą na to zgodę;
  4. artykuł 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie utrzymywaniu w umowie nieuczciwych warunków, jeżeli ich usunięcie prowadziłoby do unieważnienia tej umowy, a sąd stoi na stanowisku, że takie unieważnienie wywołałoby niekorzystne skutki dla konsumenta, gdyby ten ostatni nie wyraził zgody na takie utrzymanie w mocy.

Konsekwencją uznania umowy o kredyt hipoteczny za nieważną jest obowiązek zwrotu przez bank kredytobiorcy wszystkich wpłaconych przez niego rat wraz z opłatami z tytułu prowizji i odsetek, zaś kredytobiorca jest zobowiązany zwrócić bankowi otrzymaną kwotę kredytu. Innymi słowy, umowę kredytu uważa się za nieważną od dnia jej zawarcia, co powoduje zwrot świadczeń, jakie strony względem siebie wykonały na podstawie tej umowy.

Konsekwencją zaś uznania za nieważne jedynie klauzul niedozwolonych (abuzywnych) zawartych w umowie o kredyt jest zmiana ich na klauzule zgodne z prawem przy utrzymaniu w mocy pozostałych postanowień umowy. Wyeliminowanie z umowy klauzul abuzywnych doprowadzi do uznania, że w umowie nie nastąpiło przeliczenie kredytu na walutę obcą i kredyt pozostanie kredytem złotowym w wysokości określonej pierwotnie w umowie ze wszystkimi tego konsekwencjami wynikającymi ze stosowania pozostałych postanowień umownych (np. w zakresie sposobu obliczania oprocentowania: złotówki ze stawką LIBOR).

Chociaż to sąd będzie decydował o tym, czy umowa frankowa zostanie uznana w całości za nieważną, czy też za nieważne zostaną uznane tylko jej poszczególne klauzule, to wyrok TSUE dał wyraźną wskazówkę, czym sądy powinny się kierować przy orzekaniu. Jedną z takich wytycznych jest wola konsumenta – to on powinien decydować, czy chce unieważnienia umowy w całości i zwrotu wzajemnych świadczeń, czy też utrzymania jej w mocy, dokonując przewalutowania na złotówki po kursie zaciągnięcia kredytu z pozostawieniem zmiennej stopy LIBOR.

Najbliższe miesiące pokażą, w jakim kierunku pójdzie orzecznictwo sądów polskich po wyroku TSUE.

 

Agnieszka Hajdukiewicz

radca prawny

tel: 0048 504 078 866

www.kancelariahajdukiewicz.com

 

Na podstawie:

- wyroku TSUE z 3.10.2019 r. (C-260/18).

 

 

 

Gazetka 188 – luty 2020