Historia to nauka humanistyczna i społeczna, która zajmuje się badaniem przeszłości, a w znaczeniu ścisłym badaniem działań i wytworów ludzkich, aż do najstarszych poświadczonych pismem świadectw. Już ziewasz? A wcale nie musisz! Aby lepiej zrozumieć istotę historii, warto ruszyć się z kanapy i wyjść jej na spotkanie.

966

Chrzest Polski to tradycyjna nazwa chrztu księcia Polan Mieszka I, który zapoczątkował na ziemiach polskich proces wypierania religii etnicznych przez religię chrześcijańską. Uważa się go również za symboliczne wydarzenie, które było początkiem państwa polskiego i polskiego Kościoła. Chrzest Polski datuje się zazwyczaj na rok 966, chociaż nie jest to pewne, gdyż źródła średniowieczne różnią się zarówno w opisie okoliczności, w jakich doszło do chrztu, jak też podają różne daty tego wydarzenia.

W związku z niespójnością w zapiskach rocznikarskich i opowieściach kronikarzy średniowiecznych powstało także wiele teorii na temat miejsca wydarzeń związanych z chrystianizacją państwa Polan. Jeden rocznik wskazuje Pragę, drugi Ratyzbonę, trzeci Gniezno, a jeszcze inny Poznań. Jednak badania archeologów ujawniły duże zespoły osadnicze i sakralne, pochodzące z X wieku, w Poznaniu, na Ostrowie Lednickim oraz w Gnieźnie. Co ciekawe, na Ostrowie Lednickim odkryto hipotetyczne baseny chrzcielne w tamtejszej kaplicy pałacowej. Warto więc przemierzyć Wielkopolskę, by zobaczyć Ostrów Lednicki – największą z pięciu wysp na jeziorze Lednica, położoną 36 km od Poznania i około 18 km od Gniezna. Na teren Ostrowa Lednickiego dopłyniesz promem, który kursuje co pół godziny w okresie działalności muzeum. Spacer po wyspie to wspaniała lekcja historii w miejscu związanym z początkiem państwa polskiego.

Ostrów Lednicki to naczelny gród w państwie pierwszych Piastów, będący areną wielu wydarzeń politycznych państwa. Na Ostrowie prawdopodobnie rezydowała żona Mieszka I Dąbrówka i tutaj mógł przyjść na świat książę Bolesław I Chrobry, który w roku 1000 gościł w grodzie cesarza Ottona III, podążającego z pielgrzymką na grób św. Wojciecha. Za panowania Mieszka I i Bolesława Chrobrego wyspa była jednym z głównych ośrodków obronnych i administracyjnych Polski. Zachowały się na niej pozostałości grodu oraz wzniesione w czasach panowania Mieszka I relikty najstarszego w Polsce zespołu preromańskiej architektury pałacowo-sakralnej i wolno stojącego kościoła cmentarnego z grobami w nawie i aneksach.

Badania archeologiczne nad skarbami Piastów przyczyniły się do odkrycia wielu zabytków ruchomych (szczątki szkieł i ramek witrażowych czy ołowianych dachówek). Mieszkańcy Ostrowa Lednickiego pozostawili po sobie także sporo przedmiotów luksusowych, takich jak srebrne i złote ozdoby. Zachowane gliniane naczynia, drewniane łyżki i czerpaki z rzeźbionymi rączkami, a także narzędzia rolnicze, warsztaty tkackie oraz sprzęt rybacki przybliżają obraz życia codziennego tutejszych osadników. Nie do przecenienia jest także zbiór militariów, wśród których na uwagę zasługuje hełm z nosalem wykuty z jednego kęsa żelaza oraz inkrustowane srebrem i miedzią groty włóczni.

Obecnie na wyspie mieści się rezerwat archeologiczny wchodzący w skład Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy. Na lekko pofałdowanym terenie znajdują się liczne stanowiska archeologiczne i obiekty etnograficzne. Wyspę Ostrów Lednicki uznano za Pomnik Historii.

1410

Grunwald to wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie ostródzkim. W odległości 2 km na południowy wschód od wsi, pomiędzy Stębarkiem, Łodwigowem i Ulnowem, leży historyczne pole bitwy, w której 15 lipca 1410 r. połączone wojska polsko-litewskie pod dowództwem Władysława Jagiełły odniosły zwycięstwo nad wojskami krzyżackimi dowodzonymi przez Ulricha von Jungingena. Około 1 km na południowy wschód od wsi znajdował się niegdyś tabór krzyżacki.

Bitwa pod Grunwaldem to jedna z największych bitew średniowiecznej Europy. Wynik jatki miał istotny wpływ na ówczesne stosunki polityczne, ponieważ wyniósł dynastię jagiellońską do rangi najważniejszych w Europie. Zwycięstwo grunwaldzkie nabrało symbolicznego wymiaru i stało się wartością narodową trwale zapisaną w świadomości wielu pokoleń Polaków.

Obecnie na polu bitwy znajduje się Pomnik Zwycięstwa Grunwaldzkiego, składający się z granitowego obelisku, jedenastu masztów symbolizujących sztandary polskich i litewsko-ruskich chorągwi, a także amfiteatru z pomieszczeniami Muzeum Bitwy pod Grunwaldem, salą kinową i mapą plastyczną z kolorowych kamieni, pokazującą pozycję wojsk przed bitwą.

Ziemia wciąż skrywa wiele niespodzianek. Nadal nie znamy miejsca grobów uczestników starcia. Rokrocznie Grunwald przyciąga doświadczonych archeologów i detektorystów pól bitewnych, którzy pragną do krzyżackiej legendy dołożyć choć cegiełkę. Obszar obejmujący łąki i tereny zalesione, zespół pomnikowy oraz ruiny kaplicy pobitewnej został uznany za Pomnik Historii.

1940

Auschwitz-Birkenau, Stutthof, Ravensbrück, Dachau – to najczęstsze nazwy niemieckich obozów koncentracyjnych, które padają na kartach podręczników szkolnych. Na mapie często brakuje nazistowskiego obozu w Forcie Breendonk na terenie Belgii, położonego niedaleko jednej z głównych dróg łączących Brukselę z Antwerpią, na przedmieściach miejscowości Willebroek.

Fort Breendonk w zamierzeniu miał stanowić system obronny miasta i portu w Antwerpii, ale od września 1940 r. do września 1944 r. przeobraził się w niemiecki obóz jeniecki i przejściowy, do którego trafiło łącznie około 3600 więźniów. W Forcie na początku przetrzymywano głównie Żydów, później więźniów politycznych i członków ruchu oporu, a z czasem komunistów i socjalistów. Pojmani pozostawali tu około trzech miesięcy, po czym przewożono ich do obozu koncentracyjnego w Niemczech, Austrii lub okupowanej Polsce. W obozie łamano wszystkie prawa człowieka, zwłaszcza prawa do sprawiedliwego osądu. Niedożywienie, katorżnicza praca, nieludzkie warunki mieszkalne, przemoc. Na terenie obozu wyznaczono place budowy, pomieszczenia do przesłuchań, jak i plac do wykonywania egzekucji. Gehenna.

W 1947 r. parlament Belgii ustanowił plan utworzenia Miejsca Pamięci Breendonk. Jest to jeden z najlepiej zachowanych obozów koncentracyjnych w Europie. To świadectwo okrucieństwa hitlerowców, a jednocześnie przesłanie dla nowego pokolenia na temat istoty tolerancji.

1944

Lommel to miasto i gmina we wschodniej Belgii, w prowincji Limburgia. Tutaj znajduje się polski cmentarz wojskowy z grobami 257 żołnierzy poległych w czasie walk w 1944 r. i jednocześnie największa polska nekropolia na terenie Belgii. W 1946 r. z inicjatywy władz brytyjskich zostały do Lommel przeniesione ciała żołnierzy poległych w różnych częściach Belgii i Holandii. Spoczęli tu żołnierze 1 Dywizji Pancernej generała Stanisława Maczka oraz polscy lotnicy, którzy zginęli, walcząc o wyzwolenie Belgii. Najmłodsi mieli po 18 lat.

Stanisław Maczek był wybitnym polskim politykiem, dowódcą wojskowym w okresie II wojny światowej, generałem dywizji Wojska Polskiego, kawalerem Orderu Orła Białego. Był zwolennikiem prowadzenia wojny w sposób nowoczesny. Według niego rola piechoty na polach bitew wyraźnie zmalała. Zauważył, że efektywność wojny zależała od wsparcia m.in. lotnictwa i broni pancernej. Z uwagi na przekonania uznawano go za polskiego prekursora broni pancernej. Podkomendni widzieli w nim genialnego stratega i autorytet moralny. Minimalizował ogień artyleryjski, by ocalić cywilów. W 1942 r. powierzono mu dowództwo nad 1 Dywizją Pancerną, która przeszła szlak bojowy przez Francję, Belgię, Holandię i Niemcy, a w 1944 r. brała udział w inwazji sił alianckich w Normandii i odegrała znaczącą rolę w bitwie pod Falaise. We wrześniu 1944 r. 1 Dywizja Pancerna dowodzona przez generała Stanisława Maczka toczyła krwawe walki, które przyniosły wolność około 60 miastom i wioskom flamandzkim. Uczestniczyła także w wyzwalaniu Bredy oraz w zdobyciu niemieckiego Wilhelmshaven.

Wyryty w Lommel na cmentarnej ścianie pamięci napis w trzech językach (polskim, francuskim i niderlandzkim) „Za naszą i waszą wolność” został zwieńczony ponad sześciometrowym krzyżem. Ofiarę żołnierzy symbolizuje marmurowa rzeźba autorstwa Mariana Wnuka z 1959 r., przedstawiająca kobietę z wieńcem laurowym. Uproszczona, zwarta figura rozwija koncepcję rzeźby „Macierzyństwo”, którą Wnuk wykonał dwa lata wcześniej. Statua jest monumentalnym wyrazem heroizmu. Wieniec laurowy jest jednocześnie symbolem zwycięstwa. To nim ozdabiano głowy laureatów na igrzyskach w Grecji i Rzymie. Z czasem stał się metaforą nie tylko triumfu, ale i wybitnych osiągnięć we wszelkich dziedzinach życia. Jedna z odznak żołnierskich (Wzorowy Żołnierz) ma kształt wieńca laurowego. Praca Wnuka powstała w okresie „odwilży” na zlecenie polskiego MSZ. Co ciekawe, to jedyna realizacja zagraniczna tego wybitnego rzeźbiarza.

„Belgia jest wdzięczna Polsce. Dziękujemy wam, Polacy” – powiedział król Belgów Filip I we wrześniu minionego roku podczas uroczystości na polskim cmentarzu wojskowym w Lommel, wypowiadając ostatnie zdania po polsku. Jak podkreślał generał Maczek: „Żołnierz polski bije się za wolność wielu narodów, ale umiera tylko dla Polski”. Co roku odbywają się uroczystości ku czci śmiałków, którzy brali udział w wyzwalaniu Francji, Belgii i Holandii. Bo historia to nie wojny, to ludzie.

Za źródła historyczne można uznać wszystkie pozostałości po działalności naszych przodków – pisane (listy, pamiętniki, dokumenty, mapy), jak i niepisane (obrazy, ceramika, militaria, monety). Istnieją jednak źródła historyczne, które mają specjalną wartość – to zabytki, budowle o dużej wartości historycznej i naukowej. Daty, fakty, nazwiska… – historia to coś więcej! Odkryj w sobie pasję odkrywania przeszłości; zacznij poszukiwania historyczne na własną rękę. Wiosenne weekendy to doskonała okazja, by odczarować ten przedmiot szkolny.

 

 

Sylwia Znyk

 

 

Gazetka 194 – wrzesien 2020